در پایان ماه مبارک رمضان دو مطلب در کتب ادعیه مورد توجه قرار داده شده: یک مطلب وداع با ماه رمضان است؛ یعنی همان طوری که وقتی به زیارت اعتاب مقدسه یا حج می‌رویم، دعای وداع زیارت یا طواف وداع داریم، با این ماه مبارک رمضان هم وداع می‌کنیم.
جابر بن عبدالله بن انصاری می‌گوید: دَخَلْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ فِی آخِرِ جُمُعَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَلَمَّا بَصُرَ بِی قَالَ لِی:  یَاجابر؛ وقتی حضرت من را دیدند فرمودند: یاجَابِرُ هَذَا آخِرُ جُمُعَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، این آخرین جمعه ماه رمضان است فَوَدِّعْهُ وداع کن. بعد حضرت یادش دادند و فرمودند وَ قُلِ اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْهُ آخِرَ اَلْعَهْدِ مِنْ صِیَامِنَا إِیَّاهُ، خدایا این ماه رمضان را آخرین زمانی که ما موفق به روزه گرفتن شدیم قرار نده، باز در ماه‌های رمضان دیگر ما را به این ضیافت خودت دعوت و داخل کن، فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِی مَرْحُوماً فإن اگر مقدر این بود که آخرین عهد باشد من را جزء مرحومین قرار بدهی و وَ لاَ تَجْعَلْنِی مَحْرُوماً.
فَإِنَّهُ مَنْ قَالَ ذَلِکَ ظَفِرَ بِإِحْدَی اَلْحُسْنَیَیْنِ إِمَّا بِبُلُوغِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ إِمَّا بِغُفْرَانِ اَللَّهِ وَ رَحْمَتِهِ.
باز ائمه ما مثل امام صادق علیه السلام در آخرین شب ماه رمضان می‌فرمودند: اَللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ اَلَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ اَلْقُرْآنَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ؛ این کنایه از ناراحتی است
 وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ اَلْکَرِیمِ یَا رَبِّ أَنْ یَطْلُعَ اَلْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ أَوْ یَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِیدُ أَنْ تُعَذِّبَنِی بِهِ یَوْمَ أَلْقَاکَ، باز به خدا پناه می‌بریم‌. وجه خدا ظهور اولی و ظهور مهمش در کرم و لطف و رحمت وکرامت خداست نه در غضب خدا، به خدا پناه می‌بریم که امشب صبح بشود و ماه رمضان بگذرد و تو بر ذمه‌ی ما حقی داشته باشی و خدای ناکرده گناهی بر ذمه ما باشد و بخواهی با آن گناه در قیامت ما را عذاب کنی!
ماه رمضان یک حقیقتی دارد، و یک زمان اعتباری نیست. انسان هنگام ورودش باید یک ارتباط خاصی با آن پیدا کند، به لیلة القدر رسید، باید یک ارتباطی قلبی پیدا کند و در آخر هم طوری با آن به همین بیانی که ذکر شد وداع کند. امام سجاد علیه السلام یک دعای مفصلی دارد (دعای ۴۷) که انسان وقتی این عبارات را می‌بیند می‌گوید معلوم شد که ما عمرمان گذشت و اصلاً نفهمیدیم ماه رمضان چی بود؟ فکر می‌کنیم یک زمانی یک ظرفی خدا می‌گوید یک روزه‌ای بگیرید و خیلی فوق‌العاده است و ما حقیقتش را واقعاً درک نمی‌کنیم.
حضرت وقتی می‌خواهد با ماه رمضان وداع کند می‌فرماید: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ وَ یَا عِیدَ أَوْلِیَائِهِ، خود ماه رمضان عید اولیاء خداست نه فقط عید فطر، خود ماه رمضان تمامش عید اولیاء‌ خداست و حضرت سجاد علیه السلام با این وداع می‌کند: السلام علیک؛ یعنی خداحافظ ای ماه بزرگ خدا و ای عید اولیاء خدا.
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَکْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ، وَ یَا خَیْرَ شَهْرٍ فِی الْأَیَّامِ وَ السَّاعَاتِ؛ بهترین مصحوب و کریم‌ترین مصحوب اوقات ماه رمضان است.
السَّلَامُ عَلَیْکَ مِنْ شَهْرٍ قَرُبَتْ فِیهِ الْآمَال، ماهی که حقیقتش این است که آرزوهای انسان را نزدیک می‌کند، آرزوهای معنوی را نزدیک می‌کند
وَ نُشِرَتْ فِیهِ الْأَعْمَالُ،عبارات خیلی عبارات عجیبی است. یعنی امام سجاد علیه السلام با این ماه رمضان چطور وداع می‌کند؟ معلوم می‌شود که انسان هر چه با حقیقت ماه رمضان ارتباط برقرار کند در خروج از این شهر برای انسان مقامات و منزل‌ها و مراتبی را ایجاد می‌کند. بنابراین در این چند روزی که به آخر ماه رمضان مانده مسئله وداع با ماه بزرگ خدا مورد توجه‌مان باشد.
نکته دیگر مسئله عید فطر است که پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمودند: یَسُحُّ الله عزوجل من الخیر فی اربع لیالٍ سَحّاً در چهار شب هست که خدا پشت سر هم و پیوسته بر عبادت بندگانش خیرات می‌فرستد.
 خدا دائم الفضل و دائم الخیر است اما در چهار شب هست که عنایت خودش را مضاعف می‌کند و به بندگانش خیر می‌رساند، یکی شب عید فطر است. از اعمال در شب عید فطر غافل نباشیم؛ خصوصاً دعاها و ادعیه‌ای که وجود دارد. مخصوصاً آنهایی که موفق به زیارت امام حسین علیه السلام هستند یکی از شب‌هایی که بسیار سفارش شده شب عید فطر است.

پایان پیام